Wat zijn arbeidsomstandigheden? Wetgeving en praktijk

Arbeidsomstandigheden verwijzen naar de fysieke, mentale en sociale aspecten van de werkomgeving die de gezondheid en het welzijn van werknemers beïnvloeden. De arbeidsomstandigheden kunnen onder meer betrekking hebben op de werktijden, ergonomische maatregelen, veiligheidsmaatregelen en psychosociale factoren.

De Arbeidsomstandighedenwet (beter bekend als de Arbowet) omvat regels die werkgevers en werknemers moeten volgen om te zorgen voor een gezonde, veilige en prettige werkomgeving. De wet verplicht werkgevers om te zorgen voor een veilige en gezonde werkplek. De wet stelt ook eisen op het gebied van werkorganisatie, goede arbeidsomstandigheden en het gebruik van arbeidsmiddelen en gevaarlijke stoffen.

Het implementeren van een arbobeleid omvat ook een aantal elementen:

• Risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E): in dit document worden de specifieke risico's beschreven die samenhangen met de aard van het werk, met speciale aandacht voor de gezondheid en veiligheid van de werknemers. Elk bedrijf moet een actieplan opstellen waarin de maatregelen worden beschreven die genomen moeten worden om deze risico's aan te pakken.

• Samenwerking met een arbodienst of bedrijfsarts: het is wettelijk verplicht om een contract te hebben met een arbodienst of bedrijfsarts in het kader van de preventieve maatregelen en het beheer van ziekteverlof. De toestand van een zieke werknemer moet worden overgelaten aan een bedrijfsarts.

• Aanstelling van een preventiemedewerker: een bedrijf moet minstens één werknemer aanstellen als preventiemedewerker. Als het bedrijf minder dan 25 werknemers in dienst heeft, mag de werkgever deze rol zelf vervullen. De preventiemedewerker moet in elk geval binnen het bedrijf zelf werken.

• Bedrijfshulpverlening (BHV): er moet minstens één bedrijfshulpverlener in het bedrijf aanwezig zijn.

• Voorlichting en preventie: de werkgever is verantwoordelijk voor het verstrekken van voorlichting, educatie en instructies omtrent veilig en gezond werken aan hun werknemers, en dient hier adequaat toezicht op te houden.

• Toegang tot een arbodeskundige: de werkgever moet toegang bieden tot een arbodeskundige (zoals een bedrijfsarts) en ervoor zorgen dat de expertise van specialisten zoals een senior veiligheidsexpert of een arbeidspsycholoog wordt gebruikt.

• Periodiek arbeidsgezondheidskundig onderzoek (PAGO): werknemers moeten in de gelegenheid worden gesteld om een PAGO te ondergaan, in overeenstemming met artikel 18 van de Arbowet.

Welke sociale competenties heeft je bedrijf nodig?

Het antwoord schuilt in je bedrijfscultuur, want je waarden zijn een goede indicator voor de manier waarop je samenwerkt. Meer daarover lees je in onze gids.

Gids hier downloaden

Het opstellen van een arbobeleid moet je zorgvuldig aanpakken. Hier zijn enkele stappen die je kunt volgen:

• Voorbereiding en analyse: het bepalen van de reikwijdte en het verzamelen van de basisgegevens.

• Risico-inventarisatie: het identificeren van de potentiële risico's door middel van werkplekinspecties, interviews en analyse van de werkprocessen. 

• Actieplan opstellen: het opstellen van maatregelen om de risico's te beheersen, alsook het toewijzen van verantwoordelijkheden en deadlines.

• Beleidsdocument: schrijf het arbobeleid uit in een officieel document. Dit beleid moet informatie bevatten over de organisatiestructuur met betrekking tot de arbeidsomstandigheden, de verantwoordelijkheden en hoe het bedrijf omgaat met beroepsrisico's.

• Implementatie: de geplande maatregelen uitvoeren en deze communiceren naar de werknemers.

• Evaluatie en aanpassing: de effectiviteit van de maatregelen controleren en deze zo nodig bijstellen.

De RI&E betreft een systematisch proces voor het identificeren en beoordelen van alle arbeidsrisico's binnen een bedrijf. Het proces en de resultaten worden gedocumenteerd in een rapport. Op basis van dit rapport kun je een actieplan opstellen om de risico's aan te pakken en te verminderen. 

Het opstellen van een ziekteverzuimbeleid impliceert het creëren van procedures voor het melden van ziekteverzuim, het begeleiden van zieke werknemers en het stimuleren van een snelle terugkeer naar het werk. De aanwezigheid van een bhv'er (of bedrijfshulpverlener) is erg belangrijk voor de veiligheid op het werk. Een bedrijfshulpverlener is een persoon die speciaal is opgeleid om eerste hulp te verlenen in geval van nood.

👉 Wist je dat je HR-afdeling met Personio alles in huis heeft om afwezigheden te beheren? Je HR-medewerkers lopen niet langer achter de feiten aan, maar kunnen met nuttige dashboards alle aanwezigheden eenvoudig bijhouden.

De preventiemedewerker speelt een belangrijke rol bij het bevorderen van veilige en gezonde werkomstandigheden. Deze persoon helpt bij het ontwikkelen en uitvoeren van het arbobeleid en werkt nauw samen met de werkgever en de werknemers om het beleid effectief uit te voeren.

Het PAGO is een gezondheidscontrole die regelmatig aan werknemers wordt aangeboden om werkgerelateerde gezondheidsrisico's op te sporen en te voorkomen.

💡 Het periodiek arbeidsgezondheidskundig onderzoek (PAGO) en het preventief medisch onderzoek (PMO) zijn beide gezondheidsonderzoeken binnen bedrijven, maar ze verschillen in hun doel en reikwijdte. 

Het PAGO richt zich specifiek op gezondheidsrisico's die direct verband houden met het werk en dit onderzoek kan per functie verschillen. Het PMO gaat verder door ook het mentaal welzijn en de niet-werkgerelateerde gezondheidsproblemen te beoordelen. Deze bredere aanpak zorgt ervoor dat het PMO beter geschikt is om mentale gezondheidsproblemen, die steeds vaker de oorzaak zijn van ziekteverzuim, snel op te sporen en aan te pakken.

Prestaties objectief en op transparante wijze meten

Hou de ontwikkeling van medewerkers in de gaten met definieerbare en volgbare doelen. Doelen kunnen ook gekoppeld worden aan de uitbetaling van bonussen om het personeelsbehoud een boost te geven.

Prestaties met Personio

Er zijn ook specifieke regels om de gezondheid en veiligheid te garanderen van werknemers die thuis of op flexibele basis werken. Deze maatregelen hebben onder meer betrekking op het inrichten van ergonomische werkstations en de ondersteuning van de geestelijke gezondheid.

In dit onderdeel geven we enkele voorbeelden van goede en slechte arbeidsomstandigheden.

Slechte arbeidsomstandigheden gaan vaak gepaard met fysiek of psychisch lijden. Hier zijn een paar voorbeelden:

• Slechte ergonomie: een slechte ergonomische houding kan na verloop van tijd leiden tot lichamelijke klachten. Bijvoorbeeld, langdurig werken op een stoel die niet ontworpen is voor langdurig gebruik, kan gezondheidsproblemen veroorzaken.

• Onvoldoende veiligheidsmaatregelen: hierdoor neemt de kans op ongelukken toe. 

• Extreme werktijden: het werken van extreem lange dagen zonder pauzes kan leiden tot chronische vermoeidheid en stress bij medewerkers.

• Toxische werkomgeving: een werkomgeving met een hoge werkdruk, pesterijen of intimidatie door collega's of leidinggevenden kan leiden tot burn-out en psychosociale arbeidsbelasting bij medewerkers. 

• Gebrek aan persoonlijke ontwikkeling: het bieden van weinig tot geen mogelijkheden voor professionele groei of ontwikkeling kan demotiverend werken. Je beste mensen hebben nood aan toekomstperspectieven. 

Hier zijn enkele goede voorbeelden van goede arbeidsomstandigheden die kenmerkend zijn voor bedrijven die hier voldoende aandacht aan besteden:

• Een goed evenwicht tussen werk en privé: flexibele werktijden, de mogelijkheid om thuis te werken en voldoende vakantiedagen.

• Positieve bedrijfscultuur: een ondersteunende en inclusieve werkomgeving, met speciale aandacht voor het welzijn van werknemers, ongeacht hun afkomst of voorkeuren.

• Persoonlijke en professionele ontwikkelingsmogelijkheden: door voldoende trainingen, workshops en carrièremogelijkheden aan te bieden, kunnen je medewerkers blijven groeien tijdens hun loopbaan.

De bovenstaande arbeidsomstandigheden hebben voornamelijk betrekking op het persoonlijk en psychologisch welzijn, maar je kunt natuurlijk niet voorbijgaan aan de fysieke behoeften van werknemers. Zo spelen ergonomisch meubilair en een aangename verlichting tevens een belangrijke rol in de jobtevredenheid van je werknemers.

Het regelmatig inlassen van pauzes helpt werknemers om te herstellen en zich beter te concentreren. De aanwezigheid van een sterke veiligheidscultuur op de werkplek vermindert ongelukken en bevordert het welzijn van je personeel. Bedrijven kunnen hun personeel ook ondersteunen via gezondheidsmanagement.

Bedrijven zijn verplicht om werknemers met een tijdelijk of flexibel contract dezelfde arbeidsomstandigheden te bieden als vaste werknemers. Dit omvat het uitvoeren van risicobeoordelingen en het bieden van relevante trainingen en voorzieningen die specifiek nodig zijn om hun werk goed te kunnen doen.

Bij het faciliteren van thuiswerken heeft de werkgever de verantwoordelijkheid om te zorgen voor de nodige ergonomische apparatuur, zoals aangepaste stoelen en bureaus. Ze moeten ook begeleiding en advies geven over hoe hun medewerkers hun thuiskantoor op de juiste manier kunnen inrichten om de gezondheidsrisico's te minimaliseren.

Om PSA effectief aan te pakken, kunnen bedrijven een ondersteunende bedrijfscultuur creëren die openstaat voor de bijdrage en participatie van werknemers. Dit omvat het actief betrekken van de werknemers bij de besluitvormingsprocessen en het bieden van toegang tot professionele ondersteuning op het vlak van geestelijke gezondheid en stressmanagement.